Tekst: Paul Denekamp – bestuurslid Stichting Vissenbeschermig
Congres Fish Welfare
Begin februari 2011 was er een tweedaagse bijeenkomst in Madrid: The First International Workshop on Fish Welfare. De aandacht was vooral gericht op vissenwelzijn in de aquacultuur. Belangrijke wetenschappers hielden daar een verhaal. Het begon met Victoria Braithwaite, professor aan de Pennsylvania State University en al eerder in dit magazine genoemd als schrijver van Do fish feel pain? (zie dit artikel), die duidelijk maakte dat er heel veel aanwijzingen zijn dat vissen angst, pijn en stress kunnen ervaren en intensief hun hersenen gebruiken om wat met deze informatie te doen. Hans van de Vis van het Institute for Marine Resources and Ecosystem Studies (IMARES) liet aan de hand van onder meer ECG’s zien dat vissen die op ijs gelegd worden nog lang bij bewustzijn blijven en vertelde over een nieuw ontwikkelde bedwelmingsmethode voor kweekvis, waarbij vissen binnen een seconde buiten bewustzijn worden gebracht.
Aan het einde van de eerste dag was er een postersessie. Mijn poster Aquaculture: the fish’s viewpoint trok, mede door de mooie vissenfoto’s van Dos Winkel, de nodige aandacht en wees mensen erop hoezeer het welzijn van vissen in de aquacultuur op dit moment geschaad wordt.
Op de tweede dag van het congres verzekerde John Aviezhinius dat in het keurmerk Freedom Food zoveel mogelijk wordt geregeld om het welzijn van de gekweekte vis te verzekeren en dat de kwekers voor het keurmerk steeds de methoden moeten gebruiken die voor zover bekend het beste zijn voor het welzijn van vissen.
Hoe zit het dan met de mogelijkheden van bijvoorbeeld zalmen om het natuurlijke gedrag te kunnen ontplooien? Bij het houden van varkens en kippen is dit een zeer belangrijk criterium om vast te stellen hoe het met het welzijn van deze dieren is gesteld. Over het natuurlijk gedrag van de vele verschillende vissoorten is niet veel bekend. Zalm is een heel atletische roofvis die bij uitstek goed is in het jagen op een prooi en die in rivieren vol met rotsblokken stroomopwaarts kan zwemmen. Maar wat kunnen vissen met deze kwaliteiten in de kooien waarin ze gehouden worden? Aviezhinius’ onderzoek trekt de conclusie dat zalmen het redelijk naar hun zin hebben in deze kooien. Het is echter twijfelachtig dat er al voldoende wetenschappelijke kennis is om goed te kunnen beoordelen hoe het effectief gesteld is met dit vissenwelzijn. Vooralsnog hebben wij grote twijfels of het Freedom Food-keurmerk terecht wordt toegekend voor zalm.
Onderzoek naar positieve gevoelens bij vis
In Nederland is nu een groot onderzoeksproject bezig naar het welzijn van meerval onder leiding van professor Gert Flik (Radboud Universiteit Nijmegen). Esther Luiten, medewerker van het Initiatief Duurzame Handel, maar vooral bekend als propagandist van ‘duurzame vis’, vertelde eind vorig jaar in een lezing in Amsterdam dat het wel goed zit met het welzijn van gekweekte meerval. Die zitten vaak op een kluitje bij elkaar en dat doen ze volgens haar in de natuur ook. Maar dat doen ze in de natuur lang niet altijd, want ze jagen en paren bijvoorbeeld ook. Dit voorbeeld is tekenend voor de gemakzucht waarmee in de viskweekwereld gedacht wordt over vissenwelzijn. Het meervalproject is gelukkig ambitieus. De Stichting Vissenbescherming is betrokken bij dit onderzoek en krijgt zo de kans om mee te denken over hoe we meer te weten kunnen komen over hoe het echt zit met het welzijn van de meerval. Vanwege de grote nadruk op vissenwelzijn is dit werkelijk een pioniersproject in de wereld van het visserijonderzoek.
Bij dit onderzoek gaat het niet alleen over de omstandigheden waar vissen last van hebben terwijl ze gehouden worden, maar ook over hoe er voor deze dieren positief wat te beleven valt in deze situatie. De Amerikaanse etholoog Marc Bekoff maakt in zijn boek The emotional lives of animals duidelijk dat dieren tal van positieve gevoelens kunnen ervaren, zoals geluk, genot, vrolijkheid en plezier. Dat geldt ook voor vissen. Met meer inzicht in de plezierbeleving van vissen kunnen we op termijn misschien meer diervriendelijke visverblijven ontwerpen.
Kwaliteitskeurmerken onaanvaardbaar
In de viskweeksector denkt men al heel lang aan een kwaliteitskeurmerk. Ruim tien jaar is Marine Stewardship Council (MSC) bezig met zijn keurmerk voor in het wild gevangen vis, maar dit houdt nog steeds geen rekening met de effecten van het vangen op het vissenwelzijn. Nu is er ook geen enkele visvangstmethode waarbij het dier niet of nauwelijks te lijden heeft. Beschermingsorganisaties hebben veel kritiek uitgeoefend op MSC dat ze hun vis te gemakkelijk het etiket ‘duurzaam’ meegeven, terwijl dit dier vrijwel zeker veel geleden heeft bij het sterven. Helaas laat de ontwikkeling van minder dieronvriendelijke methoden op zich wachten. En zolang die er niet zijn, is vis met het MSC-keurmerk net wat minder slecht voor de dieren dan andere vis.
Op initiatief van het Wereld Natuur Fonds is het Aquaculture Stewardship Council (ASC) opgericht. ASC vond het te lastig om bij de voorbereiding vissenwelzijn ook mee te nemen als criterium en dat is onaanvaardbaar. De Vissenbescherming is het gesprek aangegaan met ASC om hier verandering in te brengen, want we missen ambitie. Zo stelt ASC een goede dodingmethode niet verplicht, terwijl die voor bepaalde vissoorten al wel bestaat. In de viskweek kan veel gebeuren om de aantasting van vissenwelzijn te verminderen. Dit zou net een van de belangrijkste doelstellingen voor elke viskweker moeten zijn, zeker voor één die een keurmerk wil. Onze inzet is dat zodra onderzoek duidelijk maakt hoe bepaalde vissen beter gehouden kunnen worden, deze kennis wordt gebruikt door kwekers die dit keurmerk willen.
Genoemde keurmerken
RSPCA Assured, voorheen Freedom Food, is een keurmerk van de Engelse Royal Society for the Prevention of Cruelty against Animals (RSPCA). Het is het enige Britse keurmerk dat zich uitsluitend richt op het verbeteren van het welzijn van landbouwhuisdieren voor voedsel. De RSPCA vindt dat elk dier bestemd voor consumptie een gelukkig en gezond leven verdient. Dit betekent dat de dieren voorzien moeten worden van een omgeving die aan hun behoeften voldoet, zonder beperkingen inzake ruimte, voedsel en water. Het is belangrijk een stimulerende omgeving te creëren dat de dieren in staat stelt hun natuurlijke gedrag te vertonen. Er bestaat gekweekte zalm die dit keurmerk draagt.
De Aquaculture Stewardship Council (ASC) heeft als missie de aquacultuur te transformeren naar ecologische en sociale duurzaamheid. ASC wilt dit bereiken via drie sleutelprocessen: een standaard en consumentenlabel voor duurzaam gekweekte vis in het leven roepen (vergelijkbaar met MSC), een marketingprogramma ontwikkelen en implementeren om de vraag naar ASC-producten op de markt te creëren en een certificeringproces opstarten dat gebruik maakt van onafhankelijke derde partijen voor het certificeren van aquacultuur-boerderijen. Het label is nog in opmaak.
De Marine Stewardship Council (MSC) staat voor gecertificeerd duurzame visserij. Het gaat enkel om wildvangst-visserijen, niet om gekweekte vis. De MSC heeft in samenwerking met verschillende wetenschappers en visserijdeskundigen over de hele wereld deze standaard ontwikkeld voor duurzaam gevangen vis, alsook voor de traceerbaarheid in de visketen. Vis met het blauwe MSC-label is afkomstig uit een visserij die aantoont te voldoen aan drie overkoepelende principes:
- Principe 1: Duurzame visbestanden
De visserijactiviteiten moeten op een voor de vispopulatie duurzaam niveau liggen. Alle gecertificeerde visserijen moeten zodanig te werk gaan dat het vissen oneindig door kan gaan zonder dat de bronnen uitgeput raken. - Principe 2: Milieubelasting minimaliseren
Visserijactiviteiten moeten zodanig worden beheerd dat de structuur, productiviteit, functie en diversiteit van het ecosysteem waarvan de visserij afhankelijk is behouden blijven. - Principe 3: Effectief beheer
De visserij moet alle lokale, nationale en internationale wetten naleven en beschikken over een beheersysteem waarmee kan worden ingespeeld op veranderende omstandigheden en waarmee de duurzaamheid behouden kan blijven.
Dit artikel is gepubliceerd in 2011 in het magazine VISinZICHT. Bekijk hier het volledige magazine.