Tekst: Paul Denekamp – bestuurslid Stichting Vissenbescherming
Inleiding
Vanaf 1 januari 2013 komt er een nieuw Europees visserijbeleid. In juli presenteerde de Europese Commissie haar voorstellen, het Europese Parlement spreekt zich hier waarschijnlijk begin volgend jaar over uit. Daarna begint de strijd met de raad van Europese visserijministers over hoe dat beleid er daadwerkelijk zal uitzien. Ter voorbereiding van dit nieuwe beleid gaf de Europese Commissie in april 2009 een groenboek uit, met kritiek over het huidige Europese visserijbeleid. Met name het probleem van de overbevissing werd tot nog toe onvoldoende aangepakt.
Lobbywerk van de Vissenbescherming
De Stichting Vissenbescherming was teleurgesteld over dit groenboek, omdat in alle talen gezwegen wordt over de enorme aantasting van het vissenwelzijn door de manier waarop vissen gevangen en gedood worden. Dat is volgens ons net zo’n groot probleem als dat van de overbevissing. We hebben een reactie geschreven waarin we ervoor pleitten dat zo snel mogelijk nieuwe visserijmethoden worden ontwikkeld die wel rekening houden met het welzijn van vissen.
Daarnaast hebben we in zowel Den Haag als Brussel lobbywerk verricht, samen met de Dierenbescherming en de Sea First Foundation. Vervolgens heeft de Nederlandse toenmalige minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Gerda Verburg, toegezegd om het onderwerp vissenwelzijn in te brengen bij de besprekingen met de andere lidstaten en de Europese Commissie over visserij. Het lobbyen heeft er toe geleid dat het Zweedse lid van het Europese Parlement Isabella Lövin (van de Groene fractie) op het commentaar van dit Parlement op het groenboek een formele wijziging heeft ingediend:
‘Het Europese Parlement erkent dat zowel doelsoorten van de visserij als soorten waar de visserij niet op jaagt, zoals vissen, zeezoogdieren, schildpadden, haaien, zeevogels enzovoorts, wezens zijn met een bewustzijn, en roept de Europese Commissie op om fondsen bijeen te brengen voor de ontwikkeling van meer humane dodingmethoden en om het lijden van in het wild op zee levende dieren tot een minimum te beperken.’
Dit amendement is aangenomen in het Europese Parlement en werd toegevoegd aan het commentaar.
Weerstand vanuit de visserij
In januari hadden vertegenwoordigers van de drie bovengenoemde organisaties een gesprek met María Damanáki, de Europese Commissaris van Maritieme Zaken en Visserij. We hebben haar duidelijk kunnen maken hoe groot de aantasting van het vissenwelzijn is door de visserij en hoe belangrijk het is dat zo snel mogelijk andere vangst- en dodingmethoden worden ontwikkeld. Damanáki luisterde met volle aandacht, maar wees ons ook op de weerstand vanuit de visserijwereld bij pogingen om iets te verbeteren. Veel vissers hebben niets met vissenwelzijn; vis is voor hen een dood product dat ze verkopen en op hun schepen gaan ze er heel onverschillig mee om. De overheden van grote landen als Spanje en Frankrijk doen er nog een schepje bovenop door de vissers te steunen in hun verzet tegen een nieuw visserijbeleid.
Toen de Europese Commissie in juli met haar voorstellen voor het nieuwe visserijbeleid kwam, bleek dat door onze inspanningen één zin was toegevoegd:
‘Het Europese visserijbeleid dient, waar dat relevant is, volledig rekening te houden met dierengezondheid, dierenwelzijn en voedselveiligheid.’
Hoewel dit op zich een mooie toevoeging is, zegt het niets over de concrete uitwerking. Met het verzoek van het amendement-Lövin aan de Europese Commissie werd zo te zien niets gedaan.
Andere problemen eerst?
In het publieke debat over visserij gaat het nauwelijks over vissenwelzijn. Dit probleem wordt steevast op een zijspoor gezet door grote maatschappelijke organisaties als Greenpeace en het Wereld Natuur Fonds (WNF).
Zij richten zich vrijwel uitsluitend op de overbevissingproblematiek en de aantasting van het ecosysteem op zee. Daarnaast strijden deze organisaties voor het inrichten van natuurreservaten, bijvoorbeeld in de Noordzee, en voor het terugdringen van de bijvangsten. Dit laatste gaat over de enorme aantallen vis en andere zeedieren die de vissers niet mogen of willen vangen en terug overboord gaan. Het grootste deel overleeft dit niet.
Zwitserse kritiek op de nieuwe voorstellen
De Zwitserse actiegroep fair-fish is heel kritisch over de nieuwe visserijvoorstellen:
‘Nadat de Europese Commissie in april 2009 een Groenboek gepresenteerd had met een verbazingwekkende en niets ontziende analyse van de verwoestende gevolgen van de visserijpolitiek tot dan toe, hoopte ook een scepticus op een paar ingrijpende hervormingen. Wat de Europese Commissie in juli 2011 als voorstel presenteerde, blijft ver achter bij die verwachtingen. Klaarblijkelijk hebben de grote visserijondernemers en de door hen bewerkte regeringen (met Spanje voorop) met succes in Brussel gelobbyd.’
Fair-fish vreest dat de voorstellen nog verder zullen worden uitgekleed door de visserijministers en dat het nieuwe beleid geen drukvermindering zal betekenen voor de visbestanden, noch voor het ecosysteem in zee. De negatieve reacties van de regeringen van Frankrijk en Spanje op het voorstel van de Europese Commissie om vissers te verplichten al hun vangsten aan land te brengen, om zo te voorkomen dat de vissers ongewenst gevangen vissen en andere zeedieren teruggooien in zee, laten al meteen zien dat die vrees niet ongegrond is.
Nieuwe vangst- en dodingmethoden
Als dierenbeschermingsorganisatie kunnen we niet tevreden zijn met alleen de vermelding van het woord vissenwelzijn in de nieuwe voorstellen, maar willen we ook bereiken dat er concrete doelstellingen genoemd worden: per wanneer moeten betere visserijmethoden ontwikkeld zijn en gebruikt worden door de vissers? Vooral voor de ontwikkeling van nieuwe vangst- en dodingmethoden moet het nodige onderzoek gebeuren en dat zal miljoenen euro’s kosten. Maar deze bedragen zijn slechts beperkt vergeleken met de miljarden euro’s die in de Europese Unie jaarlijks worden uitgegeven aan visserij en met de vele miljarden die de visserijsector zelf spendeert aan het ontwikkelen van geavanceerde systemen om overal op zee en tot op grote diepten vis te kunnen vinden.
Dodingsmethoden
Er zijn positieve ontwikkelingen te melden in het tot stand komen van betere dodingmethoden voor vis.
Het Nederlandse Institute for Marine Resources and Ecosystem Studies (IMARES) heeft een nieuwe methode ontwikkeld waarbij vissen nauwelijks te lijden hebben: vissen worden bedwelmd met een stroomstoot vooraleer ze gedood worden. Deze methode wordt nu eindelijk ingezet voor het doden van gekweekte meerval en paling. We strijden er als Vissenbescherming nu voor dat deze methode zo snel mogelijk wordt gebruikt voor alle in Nederland gekweekte vis. Daarna wordt het onze inzet dat deze methode ook in andere landen van de Europese Unie moet worden toegepast.
De Ekofish Group heeft subsidie gekregen voor een onderzoek naar een dodingmethode aan boord van vissersschepen voor tong, schol, schar, tarbot en kabeljauw. Dit onderzoek gaat uit van het door IMARES ontwikkelde concept voor gekweekte paling en meerval. Het is toe te juichen dat vissers hun verantwoordelijkheid nemen en zich ervoor inzetten vissen niet meer zoveel te laten lijden. Overigens is dit pas het begin; het kan nog jaren duren voor deze methode helemaal klaar is om op schepen gebruikt te worden. In een volgende stap zou dit concept voor het ontwikkelen van dodingmethoden voor tal van andere vissoorten kunnen dienen, want zij hebben elk hun specifieke vereisten.
Nog vele jaren zullen vissen aan boord van vissersschepen sterven door de vrieskou of aan zuurstofgebrek (verstikking), maar de bal is aan het rollen gegaan!
Vangstmethoden
Dat perspectief op verbetering is er helaas (nog) niet voor de vangstmethoden voor vis. In het in 2010 verschenen rapport Worse things happen at sea: the welfare of wild-caught fish wordt geïnventariseerd wat de effecten zijn van de gebruikte vangstmethoden op het welzijn van vissen, en die zijn niet gering.
Enkele voorbeelden: in de grote netten van de pelagische visserij worden vissen tot soms uren meegesleept. In de hoop te kunnen ontsnappen zwemmen de vissen mee tot ze uitgeput zijn, waarna ze achterin het net belanden. Ze worden samengeperst, raken beschadigd en stikken soms, omdat ze geen ruimte meer hebben om te ademen. Als visnetten snel van diep water omhoog gehaald worden, krijgen vissen te maken met grote drukverschillen. Hun zwemblaas kan daarbij knappen, waarbij de ingewanden naar buiten komen. Bij het vissen met long lines worden levende vissen als aas aan een haak geslagen. Grotere vissen happen hiernaar en zitten dan aan de haak vast. Ze worden vaak levend over honderden kilometers meegesleurd en ondertussen aangevallen door roofdieren. Hun lijdensweg kan vele uren duren en soms meer dan een dag.
Worse things happen at sea is pas een eerste grootschalige inventarisatie. Het eigenlijk onderzoek naar vangstmethoden die vissen veel minder leed berokkenen moet nog beginnen. Gelukkig wordt het nu algemeen geaccepteerd dat vissen dieren zijn met bewustzijn, die prima in staat zijn om pijn, stress en angst te ervaren. De Europese Commissie heeft dit bevestigd en professor Victoria Braithwaite maakt het in haar boek Do fish feel pain? (2010) nog eens goed duidelijk.
De huidige vangst- en dodingmethoden zoals de visserij die gebruikt zorgen ervoor dat de Stichting Vissenbescherming de visserij beschouwt als de wreedste bedrijfstak op aarde. Ons doel is dat er in het nieuwe Europese visserijbeleid eindelijk belangrijke stappen worden gezet om dit te veranderen.
Voor wie in het wild gevangen vis wil eten: er is nog steeds geen keurmerk voor vis (ook MSC niet) dat de effecten van de gebruikte vangst- en dodingmethoden meeweegt.
Genoemde organisaties
Fair-fish is een Zwitserse vereniging die als missie heeft de wijze waarop vis wordt geproduceerd voor onze voeding fundamenteel te wijzigen, samen met geëngageerde mensen en dit over de hele wereld. Fair-fish informeert hiertoe het publiek over de problemen van de hedendaagse productie van eetbare vis en de mogelijke alternatieven. Daarnaast onderhoudt de vereniging contacten met professionals, onderzoekers, praktijkmensen, marketeers en andere (milieu- en dierenbeschermings)organisaties en definieert ze criteria voor eerlijke, duurzame praktijken in de visvangst en -kweek. Er wordt werk gemaakt van een label voor vis dat voldoet aan de vooropgestelde criteria.
Het visserijbedrijf Ekofish wil door middel van innovatie haar klanten voorzien van duurzaam gevangen vis van topkwaliteit. De hele organisatie zet zich in voor het verbeteren en verduurzamen van haar product. Door het respecteren van seizoen, het gebruik maken van milieuvriendelijke vismethoden en het reduceren van ongewenste bijvangsten wil de Ekofish Group zich onderscheiden als een duurzame onderneming. Een belangrijke stap werd gezet door het behalen van het MSC-certificaat voor schol. Door de strengste kwaliteitseisen en het twee maal per week aan land brengen van de vis kan de Ekofish Group topkwaliteit duurzame vis leveren.
Dit artikel is gepubliceerd in 2011 in het magazine VISinZICHT. Bekijk hier het volledige magazine.