Tekst: Floris van den Berg – Filosoof en auteur van ‘Filosofie voor een betere wereld’
Of we stoppen met het eten van vis, of er blijft geen vis meer over. Zo simpel is het. Wil je deel blijven uitmaken van het probleem, of wil je deel uitmaken van de oplossing? Wie kiest voor dat laatste stopt subiet met het eten van vis. Alle vis. Een andere conclusie valt er niet de trekken uit de eco shock doc Sea the Truth.
Maar is er eigenlijk wel iemand die de waarheid over de milieucrisis wil weten? Het is een waarheid die bijna niemand wil zien. Het is de ongemakkelijke waarheid van onze zelfdestructie. Kennis van deze waarheid zou moeten leiden tot verregaande gedragsverandering van de gemiddelde burger: geen vlees, geen vis, geen auto, niet vliegen, kortom een verkleining van de eigen ecologische voetafdruk en een actieve rol voor een betere wereld – althans wat er dan nog van over is.
Klimaatverandering is niet het enige milieuprobleem. De huidige milieucrisis is de grootste crisis ooit en bestaat uit vele facetten, onder andere ontbossing, verwoestijning, erosie, vervuiling, zoetwaterschaarste, afnemende biodiversiteit en nog veel meer. Het vreemde is dat wij er niks van merken. Wij leven in Luilekkerland; de ellende is elders of later. Wij hebben andere dingen aan ons hoofd, zoals de economische crisis, waar wij op vakantie heen zullen gaan en welke dieren er op ons menu staan. Sinds Al Gore’s eco shock doc The Inconvenient Truth (2006) zijn er vele boeken en docu’s verschenen om het grote publiek bekend te maken met de ernst van de milieucrisis, die al sinds het eind jaren zestig bij kleine groepen, als de Club van Rome, Greenpeace en Milieudefensie, bekend was. Niet dat het ook maar iets uithaalt. Ondanks de toenemende bewustwording, neemt de totale impactfactor van menselijk handelen op de planeet aarde nog steeds toe. De draagkracht van de aarde nadert haar limiet. Wij feesten op de Titanic terwijl er mensen waarschuwen voor de ijsberg waar we op af koersen. We negeren de waarschuwingen, omdat we te druk zijn met ons egocentrische leven van consumeren. Daarom gaan wij als mensheid ten onder. Maar wellicht gaan de vissen ons nog voor.
Net als Al Gore is Dos Winkel bezorgd over de negatieve invloed van de mens op de natuur. Dos Winkel is een wereldberoemde esthetische onderwaterfotograaf die zoekt naar kleurrijke schoonheid onder water. Hij fotografeert vissen en details van vissen en maakt er dan abstracte composities van. Hij reist de wereld rond om de onderwaterwereld te fotograferen. Door de jaren heen ziet hij de biodiversiteit, kwaliteit en kwantiteit in de onderwaterwereld echter achteruitgaan. Deze ervaring zet Winkel aan tot milieuactivisme. Winkel noemt zich, geheel terecht, ‘ambassadeur van de zee’. In 2009 publiceert Winkel het boek Wat is er mis met vis?! En visolie waarin hij schrijft over het leegvissen van de zeeën. En dat bedoelt hij niet metaforisch. Volgens mariene biologen als Daniel Pauly zal er, als er geen drastische maatregelen genomen worden, in 2048 geen vis meer in de zee zitten. De zeeën zullen dood zijn. Wellicht dat kwallen en algen resteren, als die tenminste tegen het opgewarmde en vervuilde water kunnen. Het probleem met de zee is heel eenvoudig: we halen eruit wat we lekker vinden en we gooien er in waar we van af willen, van chemisch en nucleair afval tot grote hoeveelheden plastic. Gelijktijdig met de film Sea the Truth, publiceert Winkel De huilende zee waarin hij nader onderbouwt wat in de film aan bod komt.
‘Met het instorten van de mariene ecosystemen valt niet alleen een, voor arme bevolkingsgroepen belangrijke, voedselbron weg maar dreigt ook de bron van al het leven op aarde op te drogen.’
– Dos Winkel
Sea the Truth is geproduceerd door het wetenschappelijke bureau van de Partij voor de Dieren als vervolg op Meat the Truth uit 2007. Dos Winkel figureert als hoofdrolspeler. We zien hem duiken op Bonaire, een fototentoonstelling inrichten, bij hem thuis verhalend over foto’s en bij een van zijn vele lezingen waarin hij eerst oogverblindend mooie foto’s toont, waarna hij in de tweede helft van zijn voordracht het publiek bij de keel grijpt met dramatische cijfers en afschuwelijke foto’s van wat wij vissen en ecosystemen aandoen. Een deel van de oplossing van dit probleem is eenvoudig: stoppen met het eten van vis en producten waarin vismeel verwerkt zit, zoals in veel vlees, aangezien vismeel gebruikt wordt als veevoer.
Er zijn tenminste twee argumenten waarom vis eten immoreel is. Het eerste heeft een ecologische grondslag. Er wordt meer gevist dan dat de visstand zich kan herstellen, waardoor vissoorten uitsterven. Ten tweede is er het dierenleed. Ook vissen kunnen lijden, ze kunnen alleen geen geluid produceren. Onder biologen is consensus dat vissen kunnen lijden. Visserij en met name grootschalige visserij veroorzaakt onnoemelijk veel leed. Wie vis eet is niet alleen verantwoordelijk voor het leed van die ene vis, maar ook voor de voor de consument onzichtbare bijvangst; en voor de schade die door de visserij aan de ecologie wordt toegebracht zodat toekomstige generaties het zullen moeten stellen met een lege zee.
In de film weerspreekt Daniel Pauly de mythe van duurzame visserij: de visstand in bijvoorbeeld de Noordzee is de afgelopen decennia gedecimeerd. Dankzij de visquota loopt de visstand weer iets op, maar is nog maar een fractie van wat het was. De vissers focussen op de groei en vragen om versoepeling van de visquota. De enige duurzame visserij is kleinschalige, niet gemechaniseerde, visserij – niet de commerciële, geautomatiseerde visserij. Het lijden van vissen is geen issue voor vissers, noch voor consumenten, noch voor de overheid.
De macht ligt bij de burgers (door te stemmen voor het milieu, de dieren en toekomstige generaties) en de consumenten (door geen vis meer te eten).
Floris van den Berg (2009). Filosofie voor een betere wereld. Houtekiet: 314 blz. ISBN 978-90-892-40538 [± € 20,00].
Dos Winkel (2009). De Huilende zee. Uitgeverij ELMAR: 289 blz. ISBN 978-90-389-20030 [± € 33,00].
DVD Sea The Truth [± € 18,00].
Dit artikel is gepubliceerd in 2011 in het magazine VISinZICHT. Bekijk hier het volledige magazine.