Ruim duizend jaar geleden zijn de Chinezen begonnen met het kweken van goudvissen uit zilverkroeskarpers. Ze werden aanvankelijk in vijvers gehouden, later ging men ze ook in grote aardewerken schalen houden. In de loop der eeuwen zijn goudvissen in talloze vormen gekweekt, over de hele wereld verspreid en steeds populairder geworden. Jaarlijks worden er op de wereld honderden miljoenen goudvissen gekweekt, alleen al in Nederland worden er jaarlijks tussen de 5 en 10 miljoen exemplaren verkocht. Hieruit kunnen we al afleiden dat deze dieren in het algemeen slechts een kortstondig leven beschoren is. Goudvissen kunnen bij een goede verzorging wel 20 tot 40 jaar oud worden. In hun enge goudviskommen houden ze het echter vaak niet langer dan enkele dagen of weken of maanden vol.
Veel goudvissen komen helaas in de bekende ronde goudvissenkom terecht. Mensen realiseren zich niet dat dit voor de vissen een martelwerktuig is. In de eerste plaats is de gebruikelijke goudvissenkom natuurlijk veel te klein. Deze heeft meestal een doorsnede van slechts 30 centimeter of minder en bevat nog geen 10 liter water. Dat is veel te weinig voor een goudvis, die minstens 250 liter nodig heeft! De kleine hoeveelheid water in een viskom dreigt niet alleen snel te vervuilen, maar kan ook snel te warm worden.
Een ander nadeel van de viskom is dat door de komvorm het wateropppervlak dat direct met de lucht in contact komt, veel te klein is. Daardoor dreigt voortdurend het zuurstofgehalte van het water te laag te worden.
De viskom biedt de goudvissen ook geen interessant en afwisselend leefmilieu, waarin ze zich kunnen oriënteren, verschuilen, afstand tot andere goudvissen kunnen houden en naar voedsel kunnen zoeken. De kom biedt de vis ook nauwelijks bewegingsruimte. Een vis, ook een goudvis, is er op gebouwd om flink te kunnen zwemmen! In een kom kunnen ze alleen maar kleine rondjes draaien.
De goudvissenkom is naar het oordeel van deskundigen volstrekt ongeschikt om vissen in te houden. De bioloog en hoofd van het Wilhelma Aquarium te Stuttgart, Dr. Dieter Jauch, schrijft in zijn boek Goudvissen in Aquarium en Tuinvijver, dat wie ‘goudvissen in dit soort ’gevangenissen’ opsluit, dierenmishandeling begaat’.
Hoe moeten we goudvissen houden?
Het uitgangspunt dient te zijn dat goudvissen zoveel mogelijk naar hun aard gehouden dienen te worden. Een flinke, diepe vijver is dan natuurlijk het best. Maar als we ze in een aquarium houden, dan dienen ze, als ze ongeveer 15 tot 20 centimeter lang zijn, wel over tenminste 250 liter water te beschikken. Dat komt neer op een aquarium van 100x50x50 centimeter. Deze standaardmaat werd nog onlangs in het tijdschrift Het Aquarium aangeraden. Dat is wel wat anders dan de piepkleine viskom! Zolang de goudvissen kleiner zijn, kan ook met een kleiner, maar wel rechthoekig aquarium volstaan worden. Het voordeel van een rechthoekig aquarium is dat het een lange zijde heeft waardoor de goudvis wat langer rechtdoor kan zwemmen en niet permanent rondjes hoeft te draaien.
Goudvissen zijn sociale dieren en dienen dus niet in hun eentje, maar in kleine groepjes van, volgens deskundigen, ongeveer tien vissen gehouden te worden. Heel belangrijk is verder dat de goudvissen in het aquarium over een interessante, afwisselende omgeving beschikken. Diverse waterplanten, stenen en een zandachtige bodem zijn dan ook absolute vereisten. Goudvissen zwemmen graag in groepjes door het water, waarbij ze voortdurend op zoek zijn naar wat voedsel. Wat ze hierbij heel graag doen is met hun snuit in de bodem wroeten, het zogenaamde grondelen, eigenlijk net zoals varkens dat doen, wanneer ze naar voedsel zoeken. Dit biedt de dieren de noodzakelijke afleiding en beweging en houdt ze psychisch en lichamelijk gezond.
Hoe komen we van de goudviskom af?
In de allereerste plaats moet de verzorger van goudvissen een normaal aquarium kopen. Dat is wel duurder dan een vissenkom, maar verschaft aan de goudvissen de minimale leefruimte en aan de mensen, die ze houden, ook veel meer plezier. De goudvis is een sociaal dier dat het best samen met een paar andere goudvissen in het aquarium kan worden gehuisvest. In verband met het territoriumgedrag is het goed om alle goudvissen tegelijk in het aquarium onder te brengen.
In de tweede plaats heeft de dierenhandel hier een grote verantwoordelijkheid. Zij is het die deze ondeugdelijke viskommen in de winkels heeft en aan de mensen verkoopt. Veel mensen denken ook dat goudviskommen wel goed zijn, omdat ze in de dierenspeciaalzaak te koop aangeboden worden! De Dierenspeciaalzaken moet dus nadrukkelijk verzocht worden, om die viskommen niet meer aan hun klanten aan te bieden. Er zijn al heel wat dierenspeciaalzaken die geen viskommen meer verkopen, mede op ons verzoek.
In de derde plaats zou wetgeving hier een eind aan moeten maken. In Duitsland bijvoorbeeld is de goudviskom verboden. De dieren moeten in een aquarium van minimaal 100x40x50 centimeter worden ondergebracht.
Goudvis en kunst
Goudvissen zijn helaas regelmatig slachtoffer van hun populariteit. Ze fungeren in hun kom vaak als docoratie in winkels en restaurants. Op tafeltjes in restaurants staat zelfs wel eens een eenvoudig glas met twee goudvissen erin. Bezoekers gooien er soms bierresten en sigarettenpeuken in, de dode goudvissen worden dagelijks door nieuwe vervangen. Je ziet ook halve goudvissenkommen, die met de vlakke kant aan de muur zijn opgehangen. In televisieprogramma’s ziet men geregeld een pontificaal neergezette goudviskom, puur voor de decoratie, omdat een kom beter zou ogen dan een aquarium volgens de programmamakers.
Ook kunstenaars vergrijpen zich regelmatig aan de goudvis. Een kunstenaar overgoot goudvissen met vloeibare plastic, een ander stopte op een tentoonstelling in Kopenhagen een goudvis in een keukenmachine. De bezoekers mochten de knop indrukken waardoor het dier werd vermorzeld. In Woerden smeerde in 2003 een kunstenaar een aantal goudvissen met verf in en liet ze vervolgens op een witte ondergrond spartelen tot de dood erop volgde. Het verweer van dergelijke kunstenaars is meestal dat ze juist de aandacht willen vestigen op de slechte behandeling van goudvissen in onze maatschappij en de mensen aan het denken willen zetten. Wij denken echter dat zij onder het mom van kunst op een makkelijke manier in de publiciteit willen komen. De Vissenbescherming heeft tegen dergelijke acts vaak geprotesteerd.
Belangrijk is de uitspraak van de Utrechtse politierechter in 2004 in de zaak van de goudvissenact in het Stadsmuseum Woerden. Deze verwierp het bekende verweer van de kunstenaar. Zij oordeelde dat de man levende wezens had misbruikt voor eigen winstbejag en dat dit verwerpelijk is.
De politierechter in Utrecht heeft op 15 januari 2004 een 34-jarige kunstenaar uit Woerden schuldig verklaard aan het zonder redelijk doel mishandelen van een goudvis. De man had goudvissen met verf ingesmeerd en ze op een witte ondergrond dood laten spartelen. Dit duurde tot verbazing van de man ongeveer een half uur. Het resultaat van dit alles stelde hij als kunst tentoon in het Stadsmuseum Woerden. Bovendien was in het museum de doodstrijd van de goudvis op een video te zien. In zijn verweer verklaarde de kunstenaar dat hij juist de aandacht had willen vestigen op de slechte behandeling van vissen in de zeevisserij. Ook zou hij de huisvesting van goudvissen in goudvissenkommen ter discussie hebben willen stellen. De rechter toonde hiervoor echter geen begrip. Zij oordeelde dat de man levende wezens had misbruikt voor eigen winstbejag en dat dit verwerpelijk is. De man kreeg geen straf opgelegd omdat hij volgens de rechter al genoeg gestraft was door de negatieve media-aandacht en de nodige bedreigingen aan zijn adres.
De Vissenbescherming is minder tevreden over de uitspraak van de Commissie Museale Gedragslijn, bij wie ze een klacht had een klacht ingediend tegen het Stadsmuseum Woerden omdat dit had toegestaan de resultaten van de dierenmishandeling in zijn ruimte te presenteren. Toch bevat ook haar uitspraak een stevige buffer tegen dierenmishandeling in museale presentaties doordat ze van een museum eist dat dit aan zijn bezoekers tekst en uitleg moet geven van de bedoelingen van de kunstenaar.
Op 11 mei 2004 heeft de Commissie Museale Gedragslijn naar aanleiding van de klacht van de Stichting Vissenbescherming een advies opgesteld, dat door de Nederlandse Museumvereniging is goedgekeurd. De commissie stelt in haar advies dat zij en het betreffende museum geen oordeel behoren te vellen over het gedrag van de kunstenaar. ‘Dat is voorbehouden aan de rechter’. Ze meent dat het museum de reacties van het publiek op het kunstwerk verkeerd heeft ingeschat en dat het museum ‘ondoordacht heeft gehandeld door tekst en uitleg van de bedoelingen van de kunstenaar achterwege te laten’. De Commissie Museale Gedragslijn besluit haar advies met de opmerking dat er geen burgerplicht bestaat om dierenmishandeling bij de politie aan te geven. ‘Een verplichting bestaat wettelijk alleen bij ernstige misdrijven’.
De Stichting Vissenbescherming vindt het advies van de commissie ronduit verwerpelijk. De commissie wenst ten opzichte van dierenmishandeling kennelijk zelf geen ethische normen te hanteren. Ze stelt zich volstrekt passief op ten aanzien van datgene wat in de musea wordt tentoongesteld. Hoewel in de Gedragslijn voor museale beroepsethiek geschreven staat dat het publiek beschermd dient te worden tegen onwettig en onethisch gedrag, gaat de commissie er van uit dat het de bezoekers zijn die dierenmishandeling bij de politie moeten aangeven en aan het oordeel van de rechter moeten voorleggen. Artikel 36 van de Gezondheids- en welzijnwet voor Dieren, dat verbiedt om zonder redelijk doel bij dieren pijn of letsel te veroorzaken, acht zij dus niet op zichzelf van toepassing. Het enige waarover de commissie zich wel zorgen maakt is de reactie van het publiek op de vertoonde dierenmishandeling. Ze meent dat het Stadsmuseum Woerden die reactie had moeten voorkomen door de – voor de rechter onacceptabele! – tekst en uitleg van de kunstenaar bij de video te publiceren. En daarmee is voor deze commissie de kous af.